गोंदिया: विदर्भातील गोंदिया जिल्ह्यात बाग नदीवर रजेगाव येथे विदर्भातील पहिला बलून बंधारा उभारण्यात येणार आहे. या महत्त्वाकांक्षी प्रकल्पासाठी जलसंपदा विभागाने 109 कोटी रुपयांचा निधी मंजूर केला आहे. आमदार विनोद अग्रवाल यांच्या सातत्यपूर्ण प्रयत्नांमुळे हा प्रकल्प प्रत्यक्षात येत असून, यामुळे रजेगाव-काटी उपसा सिंचन योजनेला नवसंजीवनी मिळेल. सुमारे 10,000 एकर शेतीला सिंचनाचा लाभ होणार आहे.
नाविन्यपूर्ण तंत्रज्ञानाचा वापर
हा बलून बंधारा अमेरिका आणि चीनच्या प्रगत तंत्रज्ञानावर आधारित आहे. गोंदिया तालुक्यातील बाघ नदीवर बांधण्यात येणारा हा बंधारा विदर्भात प्रथमच उभारला जाणार आहे. भारतात सर्वप्रथम जळगाव येथील गिरणा नदीवर असा बंधारा बांधण्यात आला होता, आणि आता गोंदियात हा प्रयोग होत आहे. या बंधाऱ्यामुळे पाण्याचे नियोजन सुधारेल आणि शेतकऱ्यांना वर्षभर पाण्याची उपलब्धता मिळेल.
आमदार विनोद अग्रवाल यांचा पुढाकार
आमदार विनोद अग्रवाल यांनी या प्रकल्पासाठी सरकारकडे सातत्याने पाठपुरावा करून 109 कोटी रुपयांचा निधी मंजूर करवला. 12 मे 2025 रोजी दुपारी 3 वाजता त्यांच्या कार्यालयातून जारी प्रसिद्धीपत्रकात ही माहिती देण्यात आली. या प्रकल्पामुळे गोंदिया जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांचे जीवनमान उंचावण्यास मदत होईल, अशी अपेक्षा आहे.
शेतकऱ्यांसाठी वरदान
या बलून बंधाऱ्यामुळे रजेगाव-काटी उपसा सिंचन योजनेला नवीन गती मिळेल. 10,000 एकर शेती सिंचनाखाली येणार असून, शेती उत्पादनात वाढ होईल. गोंदिया, महाराष्ट्राच्या शेवटच्या टोकावर असलेला जिल्हा, या प्रकल्पामुळे शेती आणि जलसंपदा विकासाच्या दृष्टीने पुढे जाईल.
हा प्रकल्प गोंदिया जिल्ह्यासाठी मैलाचा दगड ठरेल आणि शेतकऱ्यांना समृद्धीच्या नव्या दिशेने घेऊन जाईल.
बलून बंधारा म्हणजे काय?
बलून बंधारा हा एक नाविन्यपूर्ण आणि आधुनिक तंत्रज्ञानावर आधारित जलसाठवण आणि सिंचनासाठी वापरला जाणारा बंधारा आहे. पारंपरिक धरण किंवा बंधाऱ्यांपेक्षा वेगळा, हा बंधारा हवेच्या दाबावर (इन्फ्लेटेबल) कार्य करतो आणि त्याची रचना लवचिक (फ्लेक्सिबल) असते. याला “रबर डॅम” किंवा “इन्फ्लेटेबल डॅम” असेही म्हणतात. खाली त्याची वैशिष्ट्ये आणि कार्यपद्धती थोडक्यात दिली आहे:
बलून बंधाऱ्याची वैशिष्ट्ये:
- रचना: बलून बंधारा बुलेटप्रूफ रबर किंवा मजबूत कृत्रिम सामग्रीपासून बनलेला असतो. यात हवेचा दाब टाकून तो फुगवला जातो, ज्यामुळे तो पाणी अडवण्यासाठी भक्कम होतो.
- स्वयंचलित नियंत्रण: यात सेंसर तंत्रज्ञान असते, जे पाण्याची पातळी आणि हवेचा दाब नियंत्रित करते. गरजेनुसार बंधारा फुगवता किंवा आकुंचन करता येतो.
- पाया: नदीच्या पात्रात सिमेंट काँक्रीटचा मजबूत पाया तयार केला जातो, ज्यावर हा बंधारा स्थापित केला जातो. रेतीच्या खोलीनुसार (25-40 फूट) हा पाया बांधला जातो.
- पाणी साठवण: हा बंधारा नदीच्या पात्रात 3 मीटरपर्यंत पाणी साठवण्याची क्षमता ठेवतो, जे सिंचन, पिण्याचे पाणी किंवा इतर गरजांसाठी वापरले जाते.
बलून बंधाऱ्याचे फायदे:
- लवचिकता: पारंपरिक बंधाऱ्यांप्रमाणे कायमस्वरूपी बांधकाम नसल्याने, पाण्याच्या प्रवाहानुसार त्याची उंची कमी-जास्त करता येते.
- खर्च आणि वेळ: बांधकामासाठी कमी वेळ आणि तुलनेने कमी खर्च लागतो.
- पर्यावरणपूरक: नदीच्या नैसर्गिक प्रवाहाला कमी अडथळा निर्माण करतो.
- देखभाल: देखभाल आणि दुरुस्ती सोपी आणि कमी खर्चिक.
गोंदियातील संदर्भ:
गोंदिया येथील बाग नदीवर बांधण्यात येणारा बलून बंधारा हा विदर्भातील पहिला प्रयोग आहे. अमेरिका आणि चीनच्या तंत्रज्ञानावर आधारित हा बंधारा रजेगाव-काटी उपसा सिंचन योजनेसाठी 10,000 एकर शेतीला पाणीपुरवठा करेल. भारतात यापूर्वी जळगाव येथील गिरणा नदीवर असा बंधारा बांधण्यात आला आहे.
कसे कार्य करते?
- बंधाऱ्यात हवा भरली जाते, ज्यामुळे तो फुगतो आणि पाणी अडवतो.
- पाण्याची पातळी जास्त झाल्यास हवेचा दाब कमी करून बंधारा खाली केला जाऊ शकतो, ज्यामुळे पूराचा धोका टळतो.
- सेंसरद्वारे पाण्याचा प्रवाह आणि दाब स्वयंचलितपणे नियंत्रित होतो.